Artykuł
POCZĄTKI MIASTA
Szadek to miasto położone w Niecce Sieradzkiej, na lekko sfalowanej Wysoczyźnie Łaskiej, nad rzeką Pichną (dopływ Warty). Rzeźba terenu charakteryzuje się niewielkim, stopniowym wznoszeniem w kierunku południowo-wschodnim.
Początek Szadkowi dała najprawdopodobniej osada należąca do dóbr monarszych, założona w okresie pierwszej fali lokacji miast polskich na początku drugiego tysiąclecia. Położona była na wzgórzu, być może nad istniejącym tu wówczas jeziorem, na skrzyżowaniu dróg średniowiecznych, z których jedna wiodła z Łęczycy do Sieradza, a druga z Piotrkowa do Uniejowa.
Najstarszą częścią miejscowego zespołu osadniczego jest stary Szadek, przekształcony w przedmieście nazywane Podgórzem. Prawdopodobnie już w XI w. istniał tu dwór i kościół pod wezwaniem św. Idziego, który po erygowaniu parafii w XII w. stał się kościołem parafialnym.
Przywilej lokacyjny Szadek otrzymał między 1247 a 1255r.
Pierwsza wzmianka o Szadku - mieście książęcym, rządzącym się prawem polskim, leżącym na północ od Starego Szadku - utrwalona na papierze, pochodzi z 1295r. Wtedy to ówczesny książę kujawski i sieradzki Władysław Łokietek nadał rycerzowi Wilczkowi dwa łany ziemi na Wielkiej Wsi.
Pod względem terytorialno - administracyjnym miasto przynależało wówczas do kasztelani sieradzkiej, natomiast parafia Szadkowska należała do utworzonego na przełomie XIII/XIVw. archidiakonatu uniejowskiego, wchodzącego w skład diecezji gnieźnieńskiej.
We wrześniu 1331r. Krzyżacy, którzy najechali na Wielkopolskę splądrowali Szadek i spalili drewnianą farę wraz z dzwonnicą i plebanią. W latach 1333-1335 szadkowianie wznoszą nowy murowany kościół.
Od 1362r. obywały się w mieście sądy wiecowe ziemi sieradzkiej. W 1370r. król Kazimierz Wielki odwiedził Szadek. W czasie tego pobytu nadaje przywilej lokacyjny wsi Grójec w Sieradzkiem. W 1392r. w pobliżu miasta zostałą lokowana na prawie niemieckim wieś Szadkowice.
OKRS ROZKWITU
W XIV w. Szadek zostaje miastem powiatowym.
W 1401r. prawa miejskie potwierdził Władysław Jagiełło przenosząc miasto Szadek wraz z przedmieściem Podgórze (Stary Szadek) z prawa polskiego na magdeburskie, co oznacza zwiększenie jego uprawnień samorządowych i rozszerzenie przywilejów ekonomicznych.
W XV w. w Szadku osiedla się wielu rzemieślników, a miasto staje się ważny ośrodkiem sukienniczym. Następuje także silny rozwój piwowarstwa, co zaowocowało w 1405r. budową konnego młyna słodowego. W 1465r. otwarto szpital o charakterze przytułku.
W roku 1459 Szadek wysyła na wojnę pruską 25 zbrojnych, co stawia miasto w grupie największych miast woj. łęczyckiego i sieradzkiego.
Miasto staje się ogniskiem życia szlacheckiego na ziemi sieradzkiej, siedzibą ziemskiego sądownictwa i sądów wiecowych, odbywają się powiatowe turnieje rycerskie.
Na początku XVI w. nastąpiło okresowe załamanie stabilności gospodarczej miasta. Poprawa następuje dzięki nadanym przez króla Zygmunta I przywilejów: ograniczenie podatków (1511r.), zakaz pobierania opłat słodowych od mieszczan (1520r.), zatwierdzenie wolnego użytkowania pastwisk przez mieszczan w lasach wsi Dziadkowice (1535r.) oraz zwolnienie dotkniętego pożarem miasta na 8 lat od wszelkich opłat i przyznanie prawa swobodnego ścinania budulca w lasach prusinowskich (1537r.).
W 1547r. Zygmunt Stary zabronił kupcom z innych miast przywozić na targ do Szadku te towary, które kupcy szadkowscy mieli na sprzedaż. Natomiast w 1561r. Zygmunt August pozwolił szadkowianom pobierać myto od wozów, a w 1568r. nadał miastu las Osiny.
W 1569r. wybuchł drugi wielki pożar, który zniszczył 2/3 miasta, a w 1574r. kolejny. Panujący wówczas królowie Henryk Walezy, a następnie Stefan Batory zwalniają Szadek z szeregu świadczeń ekonomicznych, co powoduje rozwój gospodarczy miasta. Budowane są wodociągi i powstają nowe cechy rzemieślnicze: krawiecki, szewski, kuśnierski. Szybko zaczął rozwijać się handel. Odbywały się jarmarki i targi.
Istotne znaczenie miało młynarstwo. Spośród 5 młynów (1 koński i 4 wodne) trzy należały do króla, a po jednym do wójta i plebana.
Od drugiej połowy XVI w. w Szadku odbywały się sejmiki i zjazdy szlachty województwa sieradzkiego.
Synowie Szadkowskich mieszczan coraz częściej podejmują studia w Krakowie, uzyskując tytuły bakałarzy, magistrów i profesorów.
OKRES REGRESU I STAGNACJI (XVII- XIX w.)
W 1604r. król Zygmunt III Waza nadał Janowi Zebrzydowskiemu miasto Szadek ze wsiami Brodnia i Łubień.
W 1618r. zatwierdził cech garncarski, a w 1623r. kuśnierski.
W 1624r. król wydał dekret zabraniający Żydom osiedlania się w Szadku i całej szadkowskiej jurysdykcji.
Kolejne pożary i epidemie przyczyniły się do zubożenia miasta. Szadek podupadł również wskutek działań wojennych. W 1621r. nagrodę za zasługi w wojnach: moskiewskiej, finlandzkiej i włoskiej, starostą został Mikołaj Wierzbowski. Pozostawał on w konflikcie z mieszczaństwem.
W 1629r. spłonął szpital-przytułek, a w 1630r. Szadek stracił część swej ludności w skutek pożarów i panującego głodu.
W 1653r. miasto dotknął wielki pożar, z którego ocalał jedynie kościół, szkoła i 20 stodół. Dlatego też w 1654r. Jan Kazimierz wydał przywilej zwalniający miasto od wszelkich ciężarów.
W 1665r. w Szadku stacjonował obóz Marszałka Wielkiego Koronnego zbuntowanego przeciwko królowi. On także poczynił wielkie szkody.
W 1677r. miasto było miejscem zimowego stacjonowania chorągwi cześnika koronnego Opalińskiego.
Wiek XVII był dla Szadku okresem upadku i pustoszenia miasta.
W 1704r. przeprowadzono w Szadku konfiskaty, a w 1713r. spustoszenia dokonały wojska szwedzkie.
W 1734r. odbył się w Szadku wielki zjazd szlachty, zwołany uniwersałem króla wygnańca- Stanisława Leszczyńskiego. Zawiązano konfederację sieradzką przeciwko Augustowi III, po upadku której miasto zostało splądrowane przez zwycięskich żołnierzy.
W drugiej połowie XVIII w. Szadek powoli się odbudowywał. Jednakże ośrodki rzemieślnicze nie powróciły do swej świetności. Ludzie zaczęli trudnić się rolnictwem.
W 1791r. Szadek został zaliczony w poczet miast wolnych, a rok później został przeznaczony na miasto rezydencjonalne Komisji Cywilno Wojskowej województwa sieradzkiego.
W 1793r. wraz z drugim rozbiorem Polski, Szadek znalazł się w zaborze pruskim, a powiat szadkowski został przypisany do Departamentu Kameralnego Kaliskiego.
W latach 1807 - 1815 miasto należało do Księstwa Warszawskiego, a po Kongresie Wiedeńskim do Królestwa Polskiego.
W 1816r. powiat szadkowski wraz z powiatem sieradzkim tworzył obwód sieradzki wchodzący w skład województwa kaliskiego.
W 1822r. wydano zgodę na osiedlenie się w Szadku Żydów.
Miasto zaczęło się rozbudowywać.
W 1831r. mieszkańców Szadku dotknęła epidemia cholery. W tymże roku zorganizowano również ochotniczy oddział strzelców pieszych. W 1833r. w lasach janowickich partyzanci stoczyli przegrana walkę z wojskami rosyjskimi.
Od 1837r. miasto znalazło się w guberni kaliskiej zaboru rosyjskiego.
W 1847r. powstała w Szadku czytelni książek polskich (wkrótce zamknięta przez władze), a w 1853r. Izabela Sosnowska otworzyła prywatną elementarną szkołę żeńską.
Wystąpienia antyrządowe w 1861r. stały się początkiem dla sformowania się silnego oddziału powstańczego w lasach rossoszyckich w styczniu 1863r. Udział szadkowian w powstaniu dokumentuje pomnik poległych powstańców znajdujący się na miejscowym cmentarzu.
W wyniku reorganizacji administracji terytorialnej w 1867r. zlikwidowano powiat szadkowski, przyłączając jego część północną do powiatu sieradzkiego, a pozostałą do powiatu łaskiego. Szadek utracił prawa miejskie.
W 1890r. inwentarz Szadku przedstawiał się następująco:
- 2 kościoły rzymsko- katolickie, jeden ewangelicki, bóżnica, przytułek na 10 osób, szkoła początkowa, sąd gminny, Urząd Gminy z kasą pożyczkowo- wkładową, poczta, gorzelnia parowa, olejarnia, browar, apteka, doktor, hotel, handel win, 9 szynków, kramy, 280 domów (w tym 21 murowanych)
- 2682 mieszkańców.
W latach 1905 - 1907 w okresie nasilenia ruchów rewolucyjnych w Szadku dochodziło do starć z wojskiem i żandarmerią.
W czasie I wojny światowej doszło w pobliżu Szadku do zaciętych potyczek miedzy wojskami niemiecko-austriackimi a rosyjskimi ( listopad 1914r.).
OKRES NIEPODLEGŁOŚCI I OKUPACJI NIEMIECKIEJ (1918- 1945)
Szadek ponownie odzyskał prawa miejskie w 1919r. po odzyskaniu przez Polskę niepodległości. Szadkowianie także brali czynny udział w walce o niepodległość co upamiętnia obelisk ufundowany przez miejscową ludność obelisk w pobliżu cmentarza przy drodze do Zduńskiej Woli.
Pierwsze wybory do Rady Miejskiej Szadku odbyły się 4 maja 1919r.
Rozwijał się przemysł młynarski. Przy ulicy Widawskiej nad rzeką funkcjonował browar miejski. Od 1927r. działała spółdzielnia mleczarska. Powstało kółko rolnicze.
W latach trzydziestych wybudowano linię kolejową Śląsk (Herby) Gdynia.
W Szadku funkcjonowała szkoła powszechna, biblioteka, klub mieszczański i łaźnia publiczna.
Po wybuchu II wojny światowej Szadek został zajęty przez Niemców 6 września 1939r. Dekretem Hitlera z 8 października1939r. miasto wraz z całym powiatem sieradzkim wcielono do Rzeszy. Zaczęto przeprowadzać aresztowania. Ludność Szadkowską wysiedlano, a następował napływ ludności niemieckiej.
W 1940r. przy ulicy Wilanowskiej utworzono getto gdzie przebywała ludność żydowska, którą w sierpniu 1942r. wywieziono do obozu zagłady w Chełmnie nad Nerem.
W maju 1940r. przeprowadzono aresztowania wśród inteligencji polskiej, działaczy społecznych i politycznych miasta, wysłano ich do Dachau i innych obozów koncentracyjnych. Kolejne aresztowania przeprowadzono 1942r. wśród przedwojennych oficerów i podoficerów polskich.
W okresie okupacji wielu mieszkańców miasta brało czynny udział w ruchu oporu.
21 stycznia 1945r. do Szadku wkroczyły wojska radzieckie.
W okresie II wojny światowej miasto poniosło duże straty ludnościowe. Liczba mieszkańców spadła z 3150 do 2191 osób.
Źródło opracowania strony:
"Szadek Monografia miasta" Tadeusz Marszał, 1995rok, wydawnictwo Poligrafia Spółka zo.o. w Sieradzu
